13 lutego rozeszła się smutna wieść o śmierci ważnego dla obozu niepodległościowego i zasłużonego dla Polski senatora Zbigniewa Romaszewskiego. Ten polityk, ale i w klasycznym znaczeniu tego słowa: obywatel, „Rycerz Dobrej Sprawy”, jak powiedział o nim Jarosław Kaczyński, przez całe życie zabiegał o poszerzanie sprawiedliwości i wolności – najpierw w Polsce, a następnie w krajach sąsiednich i w całym bloku sowieckim, gnębionym przez komunizm. Szczególnie na sercu leżały mu te narody, które związane są z Polską wspólnym dziedzictwem historycznym i antyimperialnym. Nic więc dziwnego, że po wcześniejszym zaangażowaniu na rzecz Białorusi czy Gruzji śp. Zbigniew Romaszewski w ostatnich dniach swojego życia aktywnie włączył się w pomoc dla Euromajdanu Zbigniew Romaszewski w ostatnich dniach swojego życia aktywnie włączył się w pomoc dla Euromajdanu. Tak też zapamiętam go osobiście, gdyż nasze ostatnie spotkanie, na kilka dni przed jego niespodziewaną śmiercią, dotyczyło właśnie spraw ukraińskich i tego, co może się tam wydarzyć. Nie doczekał ani rozwiązania sytuacji, ani stanowczej reakcji polskiego rządu. To zobowiązanie niesienia wolności, głównie na Wschód, musimy kontynuować bez zasłużonego opozycjonisty antykomunistycznego i obrońcy praw człowieka.

Ukraina

Choć stan rzeczy na Ukrainie zmienia się gwałtownie, a Dwumiesięcznik ARCANA nie może tu wejść w rolę periodyku informacyjnego, nasze pismo może Państwu zaproponować szczególną refleksję na temat naszego wschodniego sąsiada i – nazwijmy to zgodnie z tradycją I Rzeczypospolitej – młodszego wśród narodów brata. Debata naukowców przeprowadzona z końcem stycznia 2014 roku sięga głęboko w przeszłość Ukrainy, ale też głęboko w duszę młodego i dynamicznego narodu, który w gąszczu często niejasnych i złowrogich symboli podjął walkę jednoznacznie dobrą – o niezależność od obcego mocarstwa i wolność od oligarchicznych zachcianek postkomunistycznej elity. Paradoksalnie to wigor Ukraińców może stać się inspiracją dla ogarniętych apatią polityczną Polaków. Czy państwo ma być dobrem wszystkich obywateli czy narzędziem klik i skostniałych grup interesów? Gdzie zatrzymać się w walce o wolność osobistą i narodową? Czy przypadkowo historycy Uniwersytetu Jagiellońskiego widzą w walce Ukraińców analogię do roku 1981 w Polsce? Proszę osądzić samemu… Przydatny w tym celu będzie tekst znakomitego politologa, Przemysława Żurawskiego vel Grajewskiego o patriotyzmie „jagiellońskim”.

Uniwersytety

I nad marazmem rodzimym, tutejszym, pochylamy się także w tym numerze Dwumiesięcznika. Dzięki dr. hab. Henrykowi Głębockiemu zorganizowano w redakcji wydawnictwa ARCANA ważną, naszym zdaniem, debatę na temat w Polsce zupełnie przemilczany. Badacze historii polskiej nauki, przeszłości uniwersytetów i środowisk naukowych przez kilka godzin szukali we wspólnej rozmowie źródeł braku dekomunizacji naszych uczelni. Nie chodzi tu o lustrację, bowiem – jak wykazują naukowcy – problem deformacji etosu intelektualisty i pielęgnowanie postaw konformistycznych to zjawisko dalece bardziej złożone i niebezpieczne niż „tylko” współpraca ze Służbą Bezpieczeństwa. Dyskusja wybitnych znawców szkolnictwa wyższego w PRL opisuje sytuację, w której zło ma strukturę hierarchiczną, a niszczenie polskiej inteligencji ma wymiar fizyczny (od mordowania elit w Katyniu), materialny (usuwanie niepokornych ze stanowisk) po duchowy (usprawiedliwianie „mniejszego zła”). Niszczenie polskiej inteligencji ma wymiar fizyczny (od mordowania elit w Katyniu), materialny (usuwanie niepokornych ze stanowisk) po duchowy (usprawiedliwianie „mniejszego zła”) Ta doniosła debata – o tym jestem przekonany – będzie wielokrotnie cytowana i stanie się podstawą do rozważań nad ułomnością naszych kadr uniwersyteckich, z uwzględnieniem realnych dróg wyjścia z tej personalnej i systemowej zapaści.

Ziemie Zachodnie i Północne

Ale problem elit – choć często poruszany w polskiej publicystyce, to jednak omawiany zbyt powierzchownie – nie jest jedynym zjawiskiem, nad którym w Polsce AD 2014 należałoby się pochylić. W niniejszym numerze ARCANÓW prezentujemy Państwu zbiór tekstów, którymi chcemy zapoczątkować kolejną, naszym zdaniem, niezbędną w Polsce debatę  – debatę wokół współczesności Ziemi Zachodnich i Północnych. Temat ten może wydawać zagadnieniem nazbyt często kojarzonym z PRL, ale to błędna teza. Poprzez tę cześć Polski znakomicie widać stan polskiej polityki i rzeczywistą kondycję naszego rozwoju po 1989 roku. A problemy tam istniejące są bardzo aktualne, jeśli nie palące. Rozwój wpływów niemieckich w regionie wymaga poważnego przemyślenia polskiej strategii wobec tych terenów, aby – tak jak pisze Mirosław Sanek – nie stały się one „ziemiami porzuconymi”.

W komponowaniu pierwszego w 2014 roku numeru Dwumiesięcznika nie obawialiśmy się podejmować tematów trudnych, bolesnych… Polskie drogi ostatnich dekad czy nawet stuleci naznaczone są poważnymi błędami i także ci, którzy przyznają się do narodowej tożsamości, powinni uderzyć się w pierś. Mamy jeszcze wiele do zrobienia.

Krzysztof Szczerski

Kup Dwumiesięcznik ARCANA w naszej księgarni!

Spis treści ARCANA 115: 

Wstęp 

Wspomnienie Zbigniewa Romaszewskiego 

Piotr Naimski, Dążył do niepodległości broniąc godności poszczególnych ludzi

Ziemie Zachodnie i Północne. Ziemie porzucone? 

Ksiądz kardynał Henryk Gulbinowicz, Polska naszych marzeń jest taka, że jej nie trzeba się lękać ani wstydzić. Dwa kazania
Mirosław Sanek, Ziemie porzucone
Mniejszość niemiecka na Śląsku. Z drem Tomaszem Strzałkowskim, prawnikiem, radnym powiatu opolskiego o stosunkach polsko-niemieckich na przykładzie kontrowersyjnych tablic dwujęzycznych rozmawia Tomasz Kwiatek
Ryszard Czarnecki, Polski punkt widzenia (22). Moje Ziemie Odzyskane – szkic subiektywny

Rozmowa „Arcanów”: Nasze uniwersytety w 25 lat później 

Nieopisane i nierozliczone dziedzictwo PRL: wpływ tej spuścizny na świat akademicki w Polsce po 1989 r. oraz na jego przyszłość. Debata o uczelniach wyższych (z udział naukowców: Andrzeja Nowaka, Henryka Głębockiego, Elżbiety Orman, Wojciecha Frazika, Tadeusza Rutkowskiego, Piotra Franaszka)
Post scriptum-miniankieta „ARCANÓW”. Nieopisane i nierozliczone dziedzictwo PRL: wpływ tej spuścizny na świat akademicki w Polsce po 1989 r. oraz na jego przyszłość

Polityka na Wschodzie 

Ukraina w ogniu, Europa Środkowa na rozdrożu
Łukasz Nicpan, Kijów (live)
Przemysław Żurawski vel Grajewski, Patriotyzm „jagielloński” czyli republikanizm w kontekście Europy Środkowej
Jan Szumski, Z dziejów sowieckiej „polityki historycznej” i systemu kontroli nad kontaktami naukowymi z Polską

Literatura polska 

Ola Koehler, (fragment powieści) 

Felietony i przeglądy  

Tomasz Gabiś, Przegląd niemiecki (XXV)
Elżbieta Morawiec, Trzy książki
15.   Kazimierz Dadak, O dwóch takich, co „ukradli” inflację

Recenzje i omówienia 

Michał Piętniewicz, Pochwała marginesu. Kazimierz Orłoś, „Bez ciebie nie mogę żyć”
Jerzy Gizella, Czas polesia
Maciej Urbanowski, Europa w aforyzmach i gazecie
Joanna Sosnowska, Odzyskane modernizmy