Obchody roku pamięci rozpoczęły się 11 kwietnia od spotkania członków organizacji w miejscowości Mari Ernur, gdzie znajduje się pomnik poświęcony Berdejowi. Kolejna odsłona roku pamięci będzie miała miejsce w dniach 24-25 kwietnia, kiedy członkowie „Mari Ushem” („Związek Maryjczyków”) pojawią się w mieście Małmyż, w którego obronie przed wojskami moskiewskimi zginął Bołtusz. W ramach obchodów działacze Ruchu Odrodzenia Narodowego wezmą udział w pracach modernizacyjnych na terenie miejscowego Kompleksu Historyczno-Etnograficznego „Bołtusz-kuryk”. 26 kwietnia w stolicy Mari El, Joszkar-Ole, zorganizowany zostanie „Dzień Pamięci Sławnych Przodków”, podczas którego zaplanowano występy artystyczne, odczyty i wspomnienia, których tematem przewodnim będą nie tylko wymienieni wyżej maryjscy bohaterzy narodowi, ale również ofiary komunistycznych represji z niedalekiej przeszłości. Kilka imprez narodowych zaplanowano na kolejne miesiące 2013 r. Jedną z najważniejszych będą z pewnością obchody dziewięćdziesiątej piątej rocznicy II Zjazdu Narodu Maryjczyków, który odbył się w czerwcu 1918 r.

Portal Arcana przedstawia skrócone biogramy obydwu maryjskich bohaterów narodowych.

Mamicz-Berdej był jednym z najważniejszych wodzów Maryjczyków podczas Pierwszej Wojny Czeremiskiej, która toczyła się pomiędzy 1552 a 1557 rokiem, po zajęciu przez Rosjan Kazania i upadku tamtejszego Chanatu. W pierwszy dwóch latach tego konfliktu z Państwem Moskiewskim (na którego czele stał wówczas Iwan Groźny) Berdej dowodził niewielką grupą powstańczą, która zajmowała się atakami na statki transportowe na Wołdze. Działalność ta przysporzyła mu popularności w takim stopniu, że już w 1555 r. dysponował armią składającą się z kilku tysięcy ludzi. Wtedy też Berdej podjął działania dyplomatyczne mające na celu odbudowę Chanatu Kazańskiego – zaprosił księcia nogajskiego Achpoł-Beja, który miał zasiąść na odnowiony tronie chańskim. Misja ta zakończyła się jednak całkowitą klęską – Tatarzy, którzy przybyli wraz z księciem na tereny Maryjczyków, zamiast pomóc im w walkach z Moskwą, rozpoczęli regularny rabunek. Po tym nieudanym eksperymencie Berdej sam stanął na czele powstania narodów Powołża przeciwko Państwu Moskiewskiemu. Jego armia powstańcza, składająca się nie tylko z Maryjczyków, ale również Tatarów i Udmurtów, liczyła około dwudziestu tysięcy ludzi. Próbując rozniecić powstanie na kolejne okręgi Powołża, zajmowane przez niektóre plemiona maryjskie i Czuwaszy, został zdradziecko pojmany w marcu 1556 r. i przekazany władzom rosyjskim. Zginął z rąk kata w Moskwie. Ideę Berdeja kontynuował jego syn Kaczak, który był przywódcą Maryjczyków podczas Drugiej Wojny Czeremiskiej w latach 1571-1574, oraz wnuk Dżan-Gali, przewodzący walkom Maryjczyków o niezależność podczas rosyjskiej Smuty na początku XVII wieku.

Bołtusz z kolei był władcą maryjskiego Księstwa Małmyżskiego. Zgodnie z jedną z wersji późniejszy bohater narodowy Maryjczyków miał doświadczenia w walkach z Rosjanami na długo przed rozpoczęciem Pierwszej Wojny Czeremiskiej. Już w 1524 r. miał uczestniczyć w zwycięstwie nad księciem Dymitrem Palieckim w pobliżu Małego Sundyrija, później dowodził jednym z oddziałów pogranicznych w pobliżu miejscowości Krasnowidowa, gdzie do dziś jedno z ważniejszych wzgórz nosi nazwę Góra Bołtusza. Kiedy rozpoczął się konflikt z Moskwą w 1552 r. Bołtusz próbował zabezpieczyć swoje księstwo poprzez wybudowanie twierdzy Sanczara nad Kokszagą. Jego starania nie przyniosły jednak efektu i rok później uległ przeważającym siłom moskiewskim dowodzonym przez Aleksego Adaszewa (znanego także w Polsce ze względu na jego udział w Wojnach Inflanckich). Według niektórych przekazów maryjski książę zginął podczas obrony Małmyża, a jego ciało zostało pochowane na Górze Bołtuszowskiej, górującej nad miastem, gdzie w 2011 r. ustawiono pomnik jego pamięci. To właśnie domniemana data jego śmierci, 26 kwietnia, obchodzona jest w Mari El jako Dzień Bohatera Narodowego – Mari Teleshke Keche.

Źródła: finugor.ru, marihistory.ru

(Błażej Cecota)