Kim powinien być ekspert?

W zeszły piątek prezydent Andrzej Duda powołał Narodową Radę Rozwoju, złożoną ze specjalistów w ważnych dla państwa dziedzinach. Należy zastanowić się jakimi cechami powinny charakteryzować się takie osoby, jakie powinny mieć predyspozycje i kwalifikacje?. Czy w Polsce istnieje odpowiedni dobór ekspertów? Czy mają oni zapewnione odpowiednie warunki do swoich badań i analiz?
19.10.2015 19:32

Rolę ekspertów we współczesnym świecie trudno przecenić. Na przykład w Ministerstwie Gospodarki powołano zespół doradczy złożony z 50 przedstawicieli świata nauki i biznesu oraz niezależnych ekspertów, który w 7 grupach problemowych pracował nad zapisami do projektu „Polityki energetycznej Polski do 2050 roku” (PEP 2050). Rozstrzygającą rolę pełnił Komitet Strategicznej Myśli Gospodarczej pod przewodnictwem wicepremiera J. Piechocińskiego. Projekt PEP 2050, w wersji 06, opublikowanej na stronie Ministerstwa Gospodarki i poddany społecznym konsultacjom do 18 września 2015 r. jest krytykowany (zob. www.cire.pl). Jedną z przyczyn tych krytyk jest brak racjonalnego systemu doboru ekspertów, efektywnych form i warunków jakości ich pracy.

Z osobistego doświadczenia z pracy w Ministerstwie Gospodarki, w tym na stanowisku dyrektora, mogę stwierdzić, że nie stosuje się elementarnych procedur doboru, metod pracy i nie dba o odpowiednie efekty ich pracy.Z osobistego doświadczenia z pracy w Ministerstwie Gospodarki, w tym na stanowisku dyrektora, mogę stwierdzić, że nie stosuje się elementarnych procedur doboru, metod pracy i nie dba o odpowiednie efekty ich pracy Liczą się raczej jako „listek figowy” potwierdzający z góry założone tezy kierownictwa. Efektem takiego podejścia są nietrafione projekty dokumentów, złe prawo itp. „plagi” nękające nie tylko wytwory pracy administracji centralnej państwa. A przecież można to zmienić wykorzystując zalecenia naukowe.

Ekspert to osoba dysponująca wiedzą, sprawnością intelektualną, doświadczeniem i intuicją w określonej dziedzinie umożliwiającymi mu postawienie trafnej diagnozy sytuacyjnej, prognozy i dyrektywy praktycznej czyli ekspertyzy.Ekspert to osoba dysponująca wiedzą, sprawnością intelektualną, doświadczeniem i intuicją w określonej dziedzinie umożliwiającymi mu postawienie trafnej diagnozy sytuacyjnej, prognozy i dyrektywy praktycznej czyli ekspertyzyEkspertyzy mogą być realizowane niezależnie i odrębnie lub zbiorowo. W przypadku ekspertyz zbiorowych eksperci mogą pracować w warunkach bezpośrednich interakcji między nimi lub interakcji zapośredniczonych przez ośrodek koordynujący ekspertyzę.

Cykl ekspertyz zaczyna się od analizy przedmiotu ekspertyzy i określenia niezbędnych specjalności ekspertów, ich liczebności i charakterystyk. Liczba ekspertów zależy od dysponowanych środków finansowych, czasu na sporządzenie ekspertyzy i dostępności najlepszych ekspertów w potrzebnych dziedzinach. Dobór przebiega z uwzględnieniem charakterystyk kwantyfikowalnych i niekwantyfikowalnych. Do kwantyfikowalnych należą stopnie czy tytuły naukowe, liczba publikacji i cytowań, częstość uczestnictwa w podobnych ekspertyzach, trafność ekspertyz w przeszłości itp. Niekwantyfikowalne charakterystyki wyrażają (zwykle opisowo): kreatywność, szerokość horyzontów i zróżnicowanie źródeł wiedzy, podatność na wpływy autorytetów czy liderów, albo kontekstu sytuacyjnego, uleganie wpływom czynnika utylitarnego (np. własnego interesu itp.), predyspozycje do pracy zespołowej, samokrytycyzm itd. W zależności od typu ekspertyzy stosowane są różne metody doboru i pracy ekspertów, sposoby pomiaru (rangowanie, punktowanie itp.) ich sądów, metody ich agregacji i statystycznej oceny i prezentacji ekspertyzy zbiorczej.

Na przykład w procesach eksperckiego wyboru alternatyw decyzyjnych część kontekstu ekspertyzy może umknąć uwadze nawet najlepszego eksperta, więc stosuje się technikę sieci repertuarowej polegającej na generowaniu kontrastowych charakterystyk alternatyw decyzyjnych obiektów i poddawaniu ich ocenie ekspertów. Metodami statystycznymi ustala się zbiór atrybutów obiektów i ich preferencje. Wybór strategii i metod wyboru dla wyróżnienia przez ekspertów konkretnej alternatywy decyzyjnej ze względu na wybrane kryteria wymaga także uwagi. Po wyspecyfikowaniu atrybutów obiektów i ustaleniu ich wagi, określa się reguły wyboru alternatywy - zależnie od tego czy ten wybór jest czy opisowo (za pośrednictwem innych reguł), w warunkach pewności czy niepewności. Reguła maksymalizacji użyteczności wymaga od ekspertów następujących jego charakterystyk: wielkiej wiedzy, sprawności intelektualnej, doświadczenia oraz zdolności percepcji i przetwarzania dużych ilości informacji.Reguła maksymalizacji użyteczności wymaga od ekspertów następujących jego charakterystyk: wielkiej wiedzy, sprawności intelektualnej, doświadczenia oraz zdolności percepcji i przetwarzania dużych ilości informacji Musi on bowiem konsekwentnie porównywać alternatywy decyzyjne scharakteryzowane przy pomocy wielu atrybutów, oceniać ich wagi oraz integrować oceny cząstkowe, by wskazać najlepszą z możliwych alternatyw. Ułatwia mu to stosowanie uproszczonych reguł decyzyjnych: dominacji (wyboru alternatywy lepszej co najmniej w zakresie jednego atrybutu), koniunkcji (wyboru alternatyw spełniających wszystkie minimalne wartości progowe), leksykograficznej (wyboru alternatywy najatrakcyjniejszej na najważniejszym z wymiarów) i leksykograficznej minimalnych różnic (wyboru alternatywy mającej na najważniejszym wymiarze mniejszą, niż na drugim w kolejności). Różnym regułom decyzyjnym odpowiadają różne metody pomiaru wag atrybutów: różnicowanie typu „mniejszy, niż”, odnoszenie do zewnętrznych standardów, porównanie parami, rangowanie na poszczególnych atrybutach z zastosowaniem ocen dekompozycyjnych i na skali ilościowej (punktowej). Racjonalny wybór alternatywy w warunkach pewności następuje przy pomocy reguły normatywnej całościowej lub dekompozycyjnej opisowej. Wyboru wieloaspektowych alternatyw dokonuje się z pomocą funkcji wartości na poszczególnych jej wymiarach w sposób całościowy dekompozycyjny, w tym wieloosobowy lub grupowy. W przypadku ocen dekompozycyjnych na poszczególnych atrybutach i całościowych (grupowych lub wieloosobowych) określane jest dodatkowo prawdopodobieństwo wystąpienia subiektywności ocen eksperta i dopiero wtedy wybór najlepszej alternatywy przy pomocy odpowiednich reguł. Metodę ocen ekspertów zastosowano np. do wyboru najkorzystniejszej alternatywy programu inwestycyjnego: elektrownia węglowa, elektrownia wodna zbiornikowa, elektrownia rzeczna bez śluzy, elektrownia rzeczna ze śluzą. Dokonywano wyboru przy założeniu efektywności każdego typu elektrowni w 4 niekontrolowanych stanach natury. Użyteczność określonego typu elektrowni wyrażał stosunek procentowego przyrostu dochodu narodowego brutto do sumy nakładów inwestycyjnych zależnie od jednego ze stanów natury. Stosując zasadę pesymistycznego maksyminimum, otrzymuje się wynik ocen ekspertów, że największy spośród minimalnych dochodów zapewni elektrownia rzeczna bez śluzy. Jeśli przyjmie się zasadę optymistyczną (Hurwicza), że przyroda sprzyja – najlepszą alternatywą będzie elektrownia wodna zbiornikowa. Jeśli się przyjmie prawdopodobieństwo występowania stanów natury równe, po 0,25 (Bayesa-Laplace’a) i 50-letni okres eksploatacji, to najlepsza alternatywą będzie elektrownia rzeczna bez śluzy. Uwzględniwszy dyspersję efektów zależną stanów natury (im mniejsza tym alternatywa korzystniejsza), przy pomocy reguły Shannona, wskazaniem będzie elektrownia rzeczna bez śluzy.

Ekspertyzy wieloosobowe są obciążone możliwością oddziaływania kontekstu problemowego i sytuacyjnego ekspertów. W myśleniu człowieka bowiem występują - nie liczby - lecz kategorie zbiorów rozmytych-stopniowalnych. Wtedy każdemu elementowi przypisuje się liczby z przedziału od 0 do 1 reprezentujące stopień przynależności tego obiektu do danej klasy. Zgodnie z zasadami rachunku takich zbiorów określa się stopień poparcia danej alternatywy. Ekspertyzy zespołowe (grupowe) podnoszą ich racjonalność rzeczową i metodologiczną. Dzięki nim decydent uzyskuje świadomość skutków decyzji, ich ilościowe odzwierciedlenie i świadomość preferencji ich konsekwencji. Gdy występuje zróżnicowanie sądów ekspertów, wówczas dekompozycja sądów całościowych pozwala unaocznić decydentowi preferencje własne i innych osób. Testowanie jakości sądów ekspertów jest utrudnione, bo przeważnie brak zewnętrznego kryterium, za wyjątkiem diagnostyki, gdzie możliwe jest wykorzystanie testów, innych metod itp.

Studiując projekt „Polityki energetycznej do 2050 roku” odczuwa się braki spowodowane także nieefektywnością pracy z ekspertami. Szkoda, ze są anonimowi, bo byłoby to łatwiejsze do uchwycenia. Stąd prawdopodobnie usterki w definicjach celów PEP 2050. Na przykład w drzewie celów Polityki, na s. 7, używa się pojęcia “bezpieczeństwo energetyczne kraju”, a w innych miejscach dokumentu “bezpieczeństwo energetyczne państwa”. Lepiej konsekwentnie pisać o “bezpieczeństwie energetycznym Polski”, bo państwo obejmuje np. placówki dyplomatyczne za granicą. W treści definicji celu głównego wykryć można tautologię - oddzielona „oraz” część tej definicji “zaspokojenie potrzeb energetycznych przedsiębiorstw i gospodarstw domowych” to przecież również “bezpieczeństwo energetyczne”. Nierównoprawnie traktuje się „cele operacyjne”, a „obszary interwencji” są nie w pełni spójne z „projektami priorytetowymi”. Wydaje się, że podpisywanie się ekspertów pod określonymi przez nich partiami dokumentu (punktami) lepiej pobudzałoby ich do starannej pracy i być może ograniczyłoby nieuzasadnione ingerencje decydentów, kosztem wartości merytorycznej.

Ponieważ zagadnienia energetyki jądrowej przedstawione w PEP 2050 pozostawiają najwięcej do życzenia, więc celowe wydaje się rozważenie potrzeby doboru ekspertów od energetyki jądrowej, którzy powinni ponownie się pochylić nad tekstem dokumentu z ich punktu widzenia.

Nie uwzględniono też potrzeby nowelizacji przepisów art. 14 ustawy Prawo energetyczne, które narzucają strukturę dokumentu nieadekwatną do potrzeb i uwarunkowań w perspektywie do 2050 r. Poprzednia “Polityka energetyczna Polski do 2030 roku” obejmowała bowiem horyzont 22 lat, podczas gdy opiniowana aż 35 lat i uwzględnia w o wiele większym stopniu, niż poprzednio - uwarunkowania i strategie ponadnarodowe - w tym szczególnie unijne, jak też krajowe polityki i strategie.

Dr. inż Lech Małecki

Autor tekstu - dr.inż Lech Małecki to pracownik naukowy różnych ośrodków badawczych min. Polskiej Akademii Nauk. Specjalizuje się w dziedzinie energetyki, w szczególności energetyki jądrowej. Pełnił funkcję Dyrektora Departamentu Energetyki i Radcy Ministra w Ministerstwie Gospodarki. 


Ostatnie wiadomości z tego działu

Głos starego wyborcy z myślą o młodszych

Prof. Nowak: Pracujmy nad tym, by zwolenników niepodległości przybywało

Prof. Nowak podsumowuje 2017 rok: właściciele III RP nareszcie odsuwani od władzy

prof. Nowak: Przypomnienie samego 1918 roku nie wystarcza, by zrozumieć czym jest niepodległość

Komentarze (0)
Twój nick:
Kod z obrazka:



Redakcja nie ponosi odpowiedzialności za treść komentarzy. Wszystkie opinie są własnością piszących. Ponadto redakcja zastrzega sobie prawo do kasowania komentarzy wulgarnych lub nawołujących do nienawiści.

Wyszukiwarka

Reklama

Facebook


Wszystkie teksty zamieszczone na stronie są własnością Portalu ARCANA lub też autorów, którzy podpisani są pod artykułem.
Redakcja Portalu ARCANA zgadza się na przedruk zamieszczonych materiałów tylko pod warunkiem zamieszczenia informacji o źródle.
Nowa odsłona Portalu ARCANA powstała dzięki wsparciu Fundacji Banku Zachodniego WBK.